Tương lai của tiền - Vàng vs Bitcoin [Phần 1]

Erik Voorhees, nhà sáng lập và CEO của ShapeShift, một trong những sàn giao dịch tài sản số đã có phần tranh luận khá thú vị với Peter Schiff, CEO của Euro Pacific Capital Inc, một chuyên gia giao dịch các kim loại quý (precious metals) tại Soho Debate (2018) về vai trò của bitcoin trong tương lai - một người là ủng hộ bitcoin tuyệt đối hay muốn tối đa hóa sử dụng bitcoin (bitcoin maximalist) - một người ủng hộ vàng tuyệt đối (gold maximalist). Trong hình thức tranh luận kiểu Oxford, hai diễn giả đã đưa ra các luận điểm rất sắc bén để bảo vệ quan điểm của mình. Bài viết dưới đây mình tổng hợp lại một số góc nhìn rất thú vị của Eril và Peter - sẽ khai sáng cách chúng ta tư duy về tiền bạc.

Bài dài nên mình chia làm 3 phần và chia sẻ từ từ

[Phần 1] Quan điểm của Erik về Bitcoin

Erik mở màn phần tranh luận bằng câu bông đùa: "New York đang nghẹt thở bởi bóng mây kìm kẹp của chính quyền (statism) và băn khoăn liệu Trung Quốc hay New York nơi nào tự do hơn" - có lẽ SOHO nên đưa đề tài này vào tranh luận đồng thời gửi lời cảm ơn đến Peter Schiff, người mà ông đã dành rất nhiều thời gian lắng nghe podcast để thu nhặt thêm nhiều hiểu biết về tiền bạc và kinh tế. Sau đó khẳng định ngay: bitcoin và các dạng thức tiền mã hóa khác cuối cùng sẽ thay thế đồng tiền pháp định (fiat) tạo ra bởi các chính quyền.

Phần tranh luận của Erik được cấu thành bởi 4 phần:

(1) tại sao bitcoin là một đồng tiền tốt (good money)

Nhân loại biến nhiều phương tiện khác nhau (vỏ ốc, vàng ...) thành tiền trong các giao dịch. Các hình thức tiền tệ xuất hiện rồi lại ra đi, dĩ nhiên quá trình áp dụng một tiêu chuẩn tiền tệ mới thường hiếm khi xảy ra. Xã hội không tùy ý lựa chọn hình thức tiền tệ mà dựa trên một số đặc tính, các nguyên cớ khiến loại tiền này được coi trọng hơn cái khác. Dựa trên nguyên tắc này, vàng ghi điểm rất cao, nó trở thành một tiêu chuẩn tiền tệ khó có thể xóa mờ trong hàng thiên niên kỷ. Để hiểu tại sao bitcoin sẽ giữ ngôi vương trong hệ thống tiền tệ của nhân loại trong giai đoạn tới, cần xem xét các đặc tính: bitcoin có những đặc tính không chỉ của một đồng tiền tốt mà là siêu tốt (supremely good), cụ thể bitcoin rất quý hiếm - chỉ có 21 triệu bitcoin và không thể tạo ra thêm. Tôi có thể nêu con số chính xác bitcoin hiện đang tồn tại, hay nguồn cung mỗi năm (từ bây giờ đến 10 năm sau) - hãy hình dung về nỗ lực bất khả của các ngân hàng trung ương khi đưa ra các dự báo.

Dù hiếm có (scarce), bitcoin có thể bị chia nhỏ ra, một bitcoin có thể bị chia nhỏ ra 100 triệu đơn vị (satoshi) và nếu muốn có thể tái kết hợp lại. Đặc tính "chia nhỏ" (divisibility) của bitcoin rõ ràng vượt trội hơn hẳn tiền pháp định (fiat) và vàng.

Bitcoin cũng có tính bền lâu (durable), nó tồn tại như là sổ cái ghi nhận thông tin (ledger entry) được bảo vệ bởi hàng ngàn máy tính trên khắp thế giới - rõ ràng nếu internet bị tắt chúng ta không thể sử dụng bitcoin, điều này cũng đúng với thẻ tín dụng, Paypal, hay ngân hàng hay bất cứ hình thức tiền bạc hiện đại nào (trong trường hợp này bitcoin không có lợi thế hơn hình thức khác).

Bitcoin cũng rất dễ trao đổi (fungible): mỗi bitcoin có cùng giá trị với bitcoin khác - và rất dễ nhận biết (recognizable), các ví chứa bitcoin đều có khả năng xác thực tính chính thống (legitimate) của bitcoin gửi đến. Bitcoin cũng không thể bị làm giả, không như vàng vốn có thể bị pha trộn thêm wolfram (tungsten).

Một trong những đặc tính tuyệt vời nhất của bitcoin đó chính là khả năng di chuyển tiện lợi (portable), bitcoin có thể được chuyển đi khắp thế giới với chi phí rất thấp - hầu như không bị trở ngại bởi đường biên giới, nó không có cân nặng, mùi vị, hay cơ thể vật lý để ngăn trở hay kiểm soát (apprehended), rõ ràng bitcoin là đồng tiền duy nhất hiện nay có thể di chuyển xuyên qua các khoảng cách xa xôi mà không cần một bên trung gian thứ ba đáng tin cậy nào can thiệp, không cần phải xin phép những nhà chức trách - rõ ràng đây là đồng tiền phù hợp cho những ai đang khao khát tự do. Cuối cùng, bitcoin cũng có một đặc tính rất quan trọng, mà một ngày nào đó sẽ được xem như đặc tính không thể thiếu của đồng tiền tốt - khả năng lập trình (programmability), bitcoin có thể được lập trình để phục vụ nhiều hình thức hay hoạt động kinh tế khác nhau, mà không phụ thuộc vào trung gian mối lái, đại lý ủy thác (escrow agent) hay các cơ quan trọng tài (arbitration). Năng lực "lập trình" này là bất khả với đồng tiền pháp định.

(2) tại sao tiền pháp định (fiat) là đồng tiền xấu (bad money)

Đồng tiền pháp định (fiat) có vẻ hoạt động khá tốt theo dòng lịch sử. Thứ khiến bạn tin là nó có giá trị bởi trên đó có in hình kim tự tháp và các công trình chính phủ. Nó được bảo đảm bởi giấy (paper) - rõ ràng giấy có thể đốt để sưởi ấm trong mùa đông. Đó là giá trị nội hàm của tiền giấy (intrinsic value) (hãy thử với vàng xem có sưởi ấm được không). Những nhà quan sát với sự ngờ vực nhất định nên biết rằng đồng tiền fiat hoàn toàn là một cú lừa (absolute scam), một thứ không phù hợp để áp dụng trong xã hội dựa trên nền tảng thị trường có đạo đức (ethical market-based society). Chúng ta không thể có thị trường tự do khi mà đồng tiền tốt buộc phải được kiểm soát tập trung - đồng tiền fiat và nền kinh tế thị trường thường là hai khái niệm loại trừ nhau (exclusive) giống như dầu và nước, hai thứ có thể miễn cưỡng trộn vào nhau (force) nhưng cuối cùng một cách tự nhiên sẽ từ từ tách nhau ra trong một khoảng thời gian nào đó. Rõ ràng, vòng đời trung bình (lifespan) của tiền fiat ít hơn 50 năm, đồng dollar mới trở thành đồng tiền pháp định (fiat) vào năm 1971, ngắn hơn sự nghiệp của William Shatner (người đóng vai James T. Kirk trong chuỗi phim Chiến tranh giữa các vì sao Star Trek - người vừa tuyên bố mình cũng bắt đầu đào bitcoin). Nếu xem xét các khía cạnh khác nhau của tiền (properties), đồng fiat quả thật không mấy ấn tượng.

Thứ nhất, nó không hiếm và có thể được tạo ra từ thinh không một cách có hệ thống, không có bất cứ giới hạn nào trong nguồn cung hay không thể hiểu rõ nguồn cung từ đâu ra. Đồng fiat được đưa vào trong xã hội bởi ý chí của các chính trị gia và ngân hàng, bởi việc in tiền sẽ khiến cho nhà in (hay những người có khả năng ra quyết định in tiền) giàu lên với cái giá mà công chúng - những người nắm giữ tiền trước đó - phải trả - họ phải đối diện với hiện tượng lạm phát hay mất giá đồng tiền (currency debasement).

Thứ hai, đồng fiat cũng gặp vấn đề với tính bền bỉ (durability), nó chỉ tồn tại nếu ngân hàng cho phép và dần dần mất giá trị. Ngân hàng có thể tiêu hủy đồng fiat của bạn chỉ với một cú nhấp chuột. Nếu chưa tin, hãy thử hỏi người Argentina về tính bền vững của đồng fiat (đất nước nhiều lần mất giá đồng tiền). Sử dụng đồng fiat đồng nghĩa với việc bạn đang giao sự giàu có của mình (wealth) cho một bên thứ ba - liệu đây có phải là thuộc tính của tiền hấp dẫn bạn. Nhiều người thoải mái với điều này vì họ tin tưởng tuyệt đối chính phủ - tuy nhiên niềm tin đặt vào các chính trị gia trong việc xây dựng một xã hội thịnh vượng có vẻ rất yếu ớt.

Cuối cùng, việc di chuyển đồng fiat (portable) không tiện lợi như bitcoin. Hãy thử chuyển tiền ra quốc tế (international wire) lúc này, bạn có thể không thực hiện được vì đã sau 5pm, thật bất tiện. Bạn có thể thử vào sáng hôm sau, miễn không phải là Chủ nhật, có lẽ là do Chúa không muốn bạn sử dụng hệ thống tài chính trong ngày nghỉ (Sabbath). Ngay cả khi giao dịch thành công, cũng phải mất 3 tới 5 ngày để khoản tiền (wire) có thể đến nơi - và bạn có thể phải đi ra trụ sở ngân hàng để nhận với rất nhiều biểu mẫu phải điền, trong khi có ai đó kiếm 15$/giờ cho việc nhận các thông tin trên và gõ lại trên máy tính. Làm thế nào mà chúng ta lại phải chịu đựng những thứ vô nghĩa như thế này? Thực sự, nếu cột tiền vào một cái đe (anvil) nặng nề sau đó chuyển đi bằng FedEx đến Tokyo có lẽ còn nhanh hơn. Bạn thực sự nghĩ rằng hệ thống trì trệ này có thể đánh bại Bitcoin trong một thị trường mở (open marketplace), khi mà việc chuyển tiền fiat phải được cho phép - hãy thử chuyển tiền cho người nhà của bạn ở Nga, bạn sẽ bị theo dõi (censored), nếu bạn muốn đóng góp cho nỗ lực tái thiết ở Venezuela, thật tệ, bạn cũng bị theo dõi. Nếu giao dịch của bạn bị nghi ngờ, nó có thể bị chặn lại, sau đó, bạn phải đối diện với việc bị chất vấn hay bị tịch thu (confiscation).

Nhà nước vú em Orwellian (hình thức nhà nước kiểm soát mọi thứ) xem tiền tệ pháp định (fiat) như một xúc tu ma mãnh bám vào mỗi công dân. Những thuộc tính của đồng tiền fiat thực ra khá nghèo nàn bởi nó vốn là công cụ và phần nối dài (appendage) của nhà nước, tồn tại để phục vụ nhà nước thay vì những người tham gia thị trường, các thuộc tính mà đồng tiền cần phải có bị giới hạn một cách có chủ đích (in inferior) nhằm chiếm đoạn sự giàu có (wealth) của công chúng thông qua mất sự giá đồng tiền (debasement) đồng thời để giám sát, kiểm soát hành vi của các nhà vua (kings). Cần nhớ rằng đồng tiền fiat có giá trị được tạo ra bởi quy định pháp luật (decree) (hay nhà nước) chứ không phải do bản thân nó xứng đáng (merit)


(3) tại sao vàng và các dạng thức tiền tệ khác dựa trên thị trường (market-based) là không đủ để đáp ứng (insufficient)

Tôi yêu quý vàng, tôi cũng sở hữu vàng và hy vọng có thể sỡ hữu nhiều vàng hơn. Tôi hiểu tại sao vàng là đồng tiền tốt. Peter đã làm một công việc tuyệt vời khi truyền đạt các khái niệm này đến cho công chúng. Tuy nhiên, là loại hàng hóa nặng nề (commodity), vàng khó có thể được sử dụng như một loại tiền tệ theo quy mô lớn. Hãy hình dung những khó khăn của việc trả lương bằng đồng tiền vàng vật lý hay việc phải thối tiền cho miếng bánh pizza bạn mua bằng vàng khối (bullion), đồng thời hãy quên đi việc thanh toán cho các câu lạc bộ thoát y - thứ có thể gây bầm tím cho các cô gái, trừ khi bạn là Tổng Chưởng Lý của New York Eric Schneiderman (người bị tờ The New Yorker cáo buộc bạo hành bốn phụ nữ). Hình dạng vật lý của vàng thì bất khả cho giao dịch thương mại.

Để vàng có thể tham gia vào nền kinh tế hiện tại, nó cần được trữ tại một nhà kho (do công ty tư nhân quản lý), sau đó các chứng chỉ số (digital certificate) hay credit phải được phát hành dựa trên khối lượng vàng công ty đó nắm. Những chứng chỉ số đó về mặt lý thuyết hoạt động tốt như tiền trong nền kinh tế hiện đại ngoại trừ một vấn đề lớn - sự tập trung (centralization) - dịch vụ thanh toán vàng số hoặc bất kỳ đồng tiền nào dựa trên thị trường được phát hành (market-based money) đòi hỏi một hình thức kiểm soát tập trung nào đó hoặc ủy thác (custody) và do đó khiến "người dùng" phải đối diện với rủi ro mua bán (counterparty). Điều này là nguy hiểm chết người. Bởi khi các công ty tư nhân phát triển đến một mức độ nào đó thì chính phủ có thể can thiệp đóng cửa nó, rút điện các máy chủ (server), bắt giữ người sáng lập và tịch biên tài sản của họ. Những điều tương tự như vậy đã từng xảy ra trong trường hợp vàng - các công ty sử dụng vàng làm đồng tiền trao đổi đã quá sợ hãi viễn cảnh trên đến mức phải dừng ngay việc cho phép thanh toán bằng vàng số giữa các khách hàng. Túm lại, "tiền tư nhân" (private money) khi rơi vào tập trung hóa (centralized) khó có thể đạt đến mức độ quy mô to lớn và do đó khó có thể vượt qua đồng fiat, chính phủ sẽ không bao giờ cho phép điều này xảy ra.

(4) tại sao bitcoin cuối cùng sẽ chiến thắng

Với lợi thế cạnh tranh lớn, Bitcoin có vẻ là đồng tiền tốt nhất hiện nay. Bởi đặc tính phi tập trung, nó không thể bị dừng lại bởi thế lực nào. Tất nhiên, bitcoin không chảy rộng rãi vào cuộc sống liền, không ai có thể ngay lập tức chuyển từ fiat và ngân hàng sang bitcoin và blockchain. Bitcoin sẽ dần dần lan tỏa và được sử dụng thay thế fiat trong một số dịp đặc biệt nào đó (occasional). Chúng ta rồi sẽ thấy vào một thời điểm hay nơi chốn nào đó, việc dùng bitcoin để lưu trữ giá trị (store) hay chuyển giao (transfer) tài sản trở nên dễ hơn, nhanh hơn, an toàn hơn, rẻ hơn các hình thức khác. Có đến 2 tỷ người trên thế giới không có thẻ tín dụng hay tài khoản ngân hàng - với tập khách hàng này lựa chọn đến với bitcoin càng dễ dàng hơn. Hệ thống cũ (legacy system) sẽ thất bại. Bitcoin mang đến cho mỗi người trên trái đất này một lãnh thổ tài chính (financial sovereignty) với "đồng coin" mà bất cứ ai dù ở độ tuổi nào, hay nơi sinh ra, hay đường biên tưởng tượng khi sinh ra ra sao (imaginary lines), chỉ cần chiếc điện thoại thông minh giá 50$ là có thể gửi và nhận tiền từ bất kỳ đâu trên thế giới một cách tức thời với chi phí gần bằng không.

Không một thế lực nào trên thế giới có thể dừng điều này lại. Nó là một trong những công cụ quyền năng nhất giúp tăng cường sức mạnh cá nhân (individual empowerment) từng được tạo ra, điều này đang xảy ra ngay trước mắt chúng ta. Đồng fiat hiện tại chỉ có thể dựa trên đà quay truyền thống (momentum of tradition). Các thế hệ xa xưa có thể bám vào nó một lúc nhưng họ và cách thức cũ kỹ của họ đang chết dần, tài sản hay mức độ giàu có của nhóm này dần suy yếu trong khi túi tiền của những người mà họ đang tôn sùng, bái lạy hay bầu vào chức vụ nào đó lại dày lên. Một ngày nào đó, những đứa trẻ sẽ cười cợt và đùa giỡn với nhau khi học về những tờ tiền giấy ngu ngốc với những câu chú sùng bái được in trên đó (cultish incantations) - fiat trở thành một ví dụ về sự hoang tưởng to lớn mà con người đặt niềm tin, hoặc có lẽ đám trẻ sẽ không cười cợt hay đùa giỡn bởi chân nhận ra sự tàn phá mà hệ thống fiat gây ra. Có lẽ fiat sẽ được xem như một hình thức rỉa máu thời trung cổ, một triệu chứng tăm tối xuất phát từ tính thờ ơ của loài người (ignorance), rõ ràng điều này thật ngu ngốc. Fiat đến một lúc nào đó sẽ sụp đổ, khi đó một đồng tiền dựa trên thị trường phi tập trung sẽ trỗi dậy, động cơ tìm kiếm lợi nhuận sẽ khiến con người chuyển vốn (capital) dần dần khỏi các tài sản có khả năng mất giá hay dễ bị theo dõi (censored) sang những thứ không thể can thiệp. Các thế hệ tương lai sẽ xem điều này hiển nhiên như sự sụp đổ của chế độ nông nô (Serfdom). Đó là lý do tại sao cuối cùng bitcoin và các loại tiền crypto khác sẽ thay thế đồng fiat của chính phủ.

Các phần tiếp theo:
[Phần 2] Quan điểm của Peter về Bitcoin (phản biện sắc bén lý lẽ của Erik)
[Phần 3] Vàng đấu với Bitcoin