Dụ ngôn chiếc nhẫn
Xem xong vũ kịch “Giấc mộng đêm hè” với phần âm nhạc của Felix Menselssohn đúng là chỉ mong có những sáng thức dậy, các “tai ương” thời cuộc sẽ biến mất như thuộc về một cơn ác mộng nào đó. Hiện thực sẽ là nơi những trái tim lạc lối tìm đến với nhau, kinh tế thịnh vượng, thời tiết ôn hòa, covid-19 biến mất và mình sẽ là nhân vật trong tác phẩm “có cái kết hạnh phúc” của Shakespeare. Felix Mendelssohn, một trong những đại diện tiêu biểu của âm nhạc thời kỳ Lãng Mạng, có lẽ là nhạc sĩ “bảo thủ” hiếm hoi được phát triển từ nền tảng “trí tuệ” chảy từ ba gia tộc Do Thái “cao quý” Mendelssohn, Oppenheimer và Itzig – ngạc nhiên thay chính là nhóm “quý tộc” góp phần kiến tạo hệ thống tài chính châu Âu, song hành (cạnh tranh) cùng đại gia tộc Rothschild. Anh em nhà Mendelssohn (Joseph và Abraham – bố của Felix) là những người sáng lập nên ngân hàng Mendelssohn & Co. (1795 – với sự hỗ trợ của gia tộc Itzig, bên ngoại của Felix) tồn tại 143 năm cho đến khi bị Nazi (đức quốc xã) ép buộc chuyển giao tài sản lại cho Deutsche Bank.
Người đặt nền móng cho gia tộc Mendelssohn chính là triết gia vĩ đại Moses Mendelssohn (ông nội của Felix), khuôn mặt đại diện cho kỷ nguyên khai sáng Do Thái (Haskalah), một phong trào học thuật ở châu Âu chủ trương thế tục hóa tiếng Hebrew (Tiếng Hebrew hiện đại), tối ưu hóa sự gắn kết của người Do Thái với xã hội đa dạng đương thời bằng cách thích nghi với các giá trị hiện đại, văn hóa bản địa, thay đổi hình ảnh người Do Thái trong mắt các sắc dân khác (một khái niệm họ gọi là productivization), đồng thời kiếm tìm sự hòa hợp tôn giáo – trái ngược hoàn toàn với phong trào Do Thái chính thống (orthodox – Hasidism mà mình từng đề cập trong một số note trước kia).
Haskalah cổ súy cho sự duy lý, tinh thần tự do, cởi mở trong tư duy – một kỷ nguyên khai sáng Do Thái (Age of Enlightenment), tồn tại đến năm 1881 sau khi bị dè bẹp bởi chủ nghĩa quốc gia Do Thái (Zionism). Moses là hình mẫu cho kinh điển “Nathan, nhà thông thái” do người bạn của ông – Gotthold Ephraim Lessing soạn thảo (triết gia Đức). Bối cảnh câu chuyện được đặt ở Jerusalem trong cuộc Thập Tự Chinh Thứ Ba (thế kỷ 12) kể về quá trình Nathan, một thương gia Do Thái thông thái, khai sáng Saladin (sultan – vua Hồi Giáo đầu tiên của vùng đất Ai Cập-Syria) và các Hiệp sĩ Đền Thờ (Templar – những người bảo vệ thành trì Công giáo do vua Anh – Richard “Trái tim sư tử” dẫn dắt) – từ đó tạo ra cầu nối giữa ba Tôn Giáo lớn thời Trung Cổ: Do Thái Giáo, Hồi Giáo, Công Giáo. Thông điệp của tác phẩm được thể hiện qua dụ ngôn “chiếc nhẫn” mà Nathan chia sẻ cho Saladin, một vị vua khát máu đã đem quân chinh chiến khắp nơi dưới danh nghĩa Hồi giáo (dù kinh sách coi trọng hòa bình), nhằm trả lời câu hỏi: tôn giáo nào mới gắn với sự thật? Gia đình nọ có một chiếc nhẫn ma thuật có khả năng làm đẹp lòng chủ nhân trong mắt Thiên Chúa và tha nhân, một gia bảo sẽ được truyền lại cho người kế thừa “được yêu quý nhất”.
Do tình cảm dành cho cả ba đứa con trai ngang nhau, ông bố đã lặng lẽ tìm đến thợ kim hoàn để làm thêm hai phiên bản sao chép tương tự, rất khó để phân biệt khỏi bản gốc, và giao cho các con trong cơn hấp hối. Tuy nhiên, điều này đã dẫn đến tranh cãi kịch liệt giữa các anh em quanh việc ai nắm giữ nhẫn thật. Người “phán xét vụ việc” (hay quan toà) cảnh báo ba chiếc nhẫn có thể đều là phiên bản sao chép, cách duy nhất để tìm ra ai sở hữu “nhẫn thật” là người nắm giữ nó phải sống thật đẹp lòng Chúa và tha nhân, thể hiện đúng các đặc tính gắn với sức mạnh của chiếc nhẫn: vị tha, tử tế, thông thái, yêu thương, tôn trọng sự thật. Nathan nhấn mạnh không có một phép màu tức thời giúp tìm ra nhẫn thật. Hình ảnh ba anh em cũng giống như tranh cãi không hồi kết giữa ba tôn giáo kéo dài suốt dòng chảy lịch sử.
Moses Mendelssohn trong Do Thái Giáo được ví như “kẽ phá bĩnh” Martin Luther trong Công Giáo – cha đẻ của phong trào Tin Lành – người dám đi ngược dòng chống đối truyền thống cổ xưa (4000 năm). Thành tựu của ông bao gồm các nỗ lực dịch thuật kinh điển Do Thái sang tiếng Đức (High German), xây dựng nền tảng cho hệ thống trường công “Do Thái” hiện đại dành cho trẻ em, hòa hợp khác biệt tôn giáo giữa các sắc dân (kêu gọi người Do Thái tìm hiểu Tân Ước), đồng thời kêu gọi tách rời nhà nước và tôn giáo.
Mendelssohn gắn kết với gia tộc Oppenheimer qua con đường hôn nhân, vợ ông là chắt của Samuel Oppenheimer, người phụ trách “tài chính” cho vua Leopold I (Hoàng đế của Đế chế La Mã thần thánh), cháu trai Samuel (Jacob) là người tuyển dụng Mayer Amschel Rothschild, một gã Do Thái “tinh anh” sống ở ghetto (khu định cư Do Thái) ở Frankfurt, đến học việc tại ngân hàng của gia tộc mình ở Hanover. Mayer chính là người đặt nền móng cho gia tộc tài chính Rothschild, nổi lên với sức mạnh khuynh đảo “hệ thống tài chính” khu vực châu Âu (rồi mở rộng ra thế giới) qua mạng lưới tạo dựng bởi năm người con trai. Một gia tộc dần vượt mặt Oppenheimer, Mendelssohn, Itzig bằng cách thâu tóm, kiến tạo hệ thống tài chính quốc tế, tư lợi từ các xung đột chiến tranh, rót vốn cho các nhà nước nơi họ có thể cài cắm hệ thống ngân hàng trung ương – ảnh hưởng mạnh mẽ đến cấu trúc tài chính hiện tại của thế giới.
PS: Tranh mô tả buổi đàm đạo giữa hai triết gia Moses Mendelssohn và Lessing
