Tinh hoa Davos

[Chia sẻ] [Bài viết của Peter S. Goodman]

DAVOS, Thụy Sĩ – Bạn có lẽ cũng để ý thấy rằng ở nhiều quốc gia trên thế giới, số lượng những người bất bình với tầng lớp tinh hoa kinh tế cũng như căm giận xu hướng tranh dành phần trong miếng bánh toàn cầu hóa của họ đang ngày một gia tăng (chưa từng có trong lịch sử). Làn sóng giận dữ này có lẽ đã khiến cho Donald J.Trump bước chân được vào nhà trắng, nước Anh quyết định tách khỏi Liên minh Châu Âu cũng như đe dọa tới tương lai của thương mại toàn cầu.

Những cá nhân kiệt suất tập trung ở dãy Alps Thụy Sĩ tuần này nhằm tham dự sự kiện thường niên Diễn đàn kinh tế thế giới cũng rất lưu tâm đến điều này. Họ là tầng lớp tinh hoa – những người đứng đầu nhà nước, các tỉ phú, các nhà quản lý quỹ đầu tư mạo hiểm và các giám đốc công nghệ.

Cùng nhau họ hăng hái chia sẻ về cách sắp đặt mọi thứ sao cho đúng đắn, làm xoa dịu cơn giận dữ của các nhà dân túy bằng cách tìm các giải pháp sao cho toàn cầu hóa trở thành một viễn cảnh có lợi cho số đông. Vô số các buổi thảo luận sẽ tập trung vào việc tìm cách tốt nhất để “tái cơ cấu lại chủ nghĩa tư bản”, khiến cho toàn cầu hóa phải phục vụ và nuôi dưỡng tầng lớp trung lưu trong xã hội.

Nhưng những vấn đề đáng lưu tâm sâu sát thường không được đưa ra trao đổi như bênh vực quyền lợi của tầng lớp nhân công qua quá trình mặc cả đòi hỏi cho họ một mức lương tốt hơn và tái phân phối lại của cải (wealth) từ trên xuống dưới.

“Chủ đề này sẽ là một lời nguyền rủa cho rất nhiều quí ông quí bà Davos” nhà kinh tế đoạt giải Nobel Joseph E. Stiglitz lên tiếng, tác giả của rất nhiều đầu sách liên quan đến toàn cầu hóa và bất bình đẳng kinh tế. “Thêm nhiều quyền để mặc cả cho công nhân, đó là phần trao đổi mà những người tham dự Davos (Davos man) sẽ mắc kẹt trong đó. Hiện thực rõ ràng là toàn cầu hóa đã làm giảm sức mạnh thỏa hiệp của giới công nhân và các tập đoàn đang tận dụng được lợi thế này để kiếm lời.”

Davos, một cách ít cường điệu nhất, đang chìm ngập trong nỗi lo về những khiếm khuyết của toàn cầu hóa. Cụ thể như: những nỗi lo ngày càng sâu sắc sự bất mãn của tầng lớp trung lưu trong nhiều nước phát triển, về mối đe dọa của chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch toàn cầu và những ảnh hưởng của nó đến tăng trưởng kinh tế, về nỗi sợ ngành công nghiệp chế tạo rô bô đang chạm đến ngưỡng có thể gây sự thất nghiệp trên quy mô lớn.

Đó là các cuộc thảo luận được gắn với nỗi lo sợ rất lớn: Nếu thế giới thật sự đang có sự lên ngôi của những cuộc nổi loạn tạo ra từ chủ nghĩa dân túy, những người tranh đấu (pitchforks) có thể làm nhiều điều tồi tệ hơn chúng ta hình dung. Giới tinh hoa Davos đã tận hưởng những ảnh hưởng có lợi quá mức từ các chính sách về kinh tế trong những thập niên gần đây kéo theo sự gia tăng miếng bánh tài sản của mình, do đó không phải ngẫu nhiên, của cải tiền bạc được nhảy vào két tiền của những người có nhu cầu lớn với các tài khoản ngân hàng nước ngoài như ở Quần đảo Virgin của Anh, trong khi đó tầng lớp nghèo và hộ gia đình trung lưu phải chứng kiến thu nhập của họ ngày càng đình trệ và suy giảm.

Vẫn chưa có một giải pháp khả dĩ nào để các tập đoàn và những người giàu có nhất có thể giải quyết vần đề này mà không phải hy sinh bất kì cái gì, liệu có một cách nào đó khả dĩ có thể thiết lập lại trạng thái cân bằng hiện tại của bất bình đẳng trong bối cảnh những người đang ở trên đỉnh tháp cứ bám riết lấy những gì họ đang có.

Davos tập trung trao đổi nhiều về quản trị doanh nghiệp, cải thiện tư duy, giáo dục hoặc các giải pháp hiện đại từ công nghệ nhưng lại có rất ít các chủ đề hướng đến hoàn cảnh khốn khổ của những ai bị bỏ lại bởi toàn cầu hóa. Kiểu như việc những người quản lý quỹ đầu tư tư nhân (PP: private equity) có lẽ không nên được trả lương cao hơn 1000 lần như những giáo viên cặm cụi hàng ngày ở giảng đường trong khi lại tận hưởng nhiều quyền lơi về thuế, vấn đề kiểu này lại ít khi được đề cập ở diễn đàn.

Vào buổi chiều thứ Hai khi diễn đàn WEF17 đang diễn ra, Ian Goldin, một giáo sư về toàn cầu hóa và phát triển tại đại học Oxford, đã tổ chức tiệc ăn mừng sự kết nối của kinh tế toàn cầu và những tiến bộ trong công nghệ đã giải phóng con người khỏi bệnh tật, nghèo đói và kiếp nô lệ/drudgery của lao động tay chân.

“Không có thời điểm nào tốt hơn để sinh sống thế mà chúng ta vẫn chứ nhăn nhó”, ông Goldin chia sẻ. “ Có quá nhiều người cảm thấy bất an. Có quá nhiều người cảm thấy đây là thời đại nguy hiểm nhất của chúng ta. “

Ông tố giác sự rút lui đầy sợ hãi trước xu hướng toàn cầu hóa thể hiện trong mối đe dọa của Trump về chiến tranh thương mại với Trung Quốc, và cả sự ruồng bỏ châu Âu của nước Anh, mà thường được biết đến với tên gọi Brexit.

“Bạn không thể dừng quản lý một môi trường rối rắm tương tác đa chiều bằng việc ngắt kết nối” ông nói “Đây là lỗi lầm cơ bản của Brexit, của Trump và của nhiều người khác.” Chúng ta không đơn giản là kết nối, chúng ta vướng mắc một cách phức tạp vào nhau. Cuộc sống của chúng ta, số phận của chúng ta xoắn chặt với nhau. Những gì xảy ra ở Trung Quốc, những gì xảy ra ở Indonesia, những gì xảy ra ở Ấn Độ, những gì xảy ra xuyên suốt châu Âu và những gì xảy ra ở Bắc Mỹ, châu Phi và châu Mỹ Latin sẽ ảnh hưởng tới tất cả chúng ta theo nhiều cách mới mẻ và sâu sắc. Ý tưởng rằng chúng ta có thể gò tương lai của chúng ta theo một cách bó hẹp nào đó, thậm chí cho những nước lớn nhất như Mỹ, là một điều viễn tưởng.”

Và chưa hết, ngài Goldin còn nói, nếu lợi ích của toàn cầu hóa không được phân phát một cách công bằng, thế giới có thể bước vào vòng lặp của thời kì Phục Hưng, một thời kì tuyệt vời về phát triển khoa học, tăng trưởng thương mại và sáng tạo nghệ thuật ở châu Âu nhưng cũng tạo ra những cơn thịnh nộ từ  công chúng.

Những lá vàng được đắp trên nóc nhà thờ chả giúp ích gì nhiều cho tầng lớp nông dân. Các gia vị đến từ châu Á trở nên quá đắt đỏ với đại đa số. Medici gia tộc cai quản vùng Florence thì bị xua đuổi bởi đám đông cuồng nộ (mob). Các nhà trí thức bị xử tử và sách báo bị đốt.

“Chúng ta cần phải học những bài học của lịch sử và nhận ra rằng đây là thời khắc quan trọng trong lịch sử nhân loại,” Ngài Goldin nói. “Chúng ta cần phải đưa ra những lựa chọn để đảm bảo toàn cầu hóa bền vững, việc kết nối bền vững, và rằng chúng ta phải khắc phục và đối diện với những vấn đề khó khăn đang khiến nhiều người lo lắng.”

Những phản hồi của ngài Goldin gần như là một sự mở đầu cho cuộc đối thoại được đề nghị làm thế nào để giải quyết được vấn đề trên (pull off). Câu trả lời từ giám đốc các tập đoàn qua các phiên thảo luận có thể đưa đến một kết luận phũ phàng như sau: “Những ai không được lợi từ toàn cầu hóa cần phải làm việc chăm chỉ hơn để ganh đua với những người đã thành công.”

Abidali Neemuchwala; Giám đốc điều hành của Wipro. Công ty tư vấn và công nghệ thông tin toàn cầu đã tổ chức một sự kiện cùng với Thời báo Tài Chính (The Financial Times) – công ty mà năm ngoái đã kiếm được 1,8 triệu $ cộng với phần thưởng cổ phiếu trị giá thêm khoảng 2 triệu $ – nói rằng những người đi làm cần phải theo đuổi và tham giá các khóa huấn luyện và đào tạo cho các công việc của tương lai.

“Mọi người cần phải chủ động phát triển và tăng cường bản thân theo xu hướng đẩy mạnh liên tục” ông nói.

Không ai có thể bác bỏ những ích lợi và phần thưởng của việc tham dự các khóa huấn luyện và đào tạo như trên (hoăc giới kinh doanh xem điều này là cần thiết). Các công việc của tương lai vẫn còn chưa được tạo ra, những kĩ năng mới sẽ đòi hỏi cần phải được nắm vững nhưng trong các cuộc thảo luận  những vấn đề kiểu như chính sách thuế, hoặc quan tâm đến sự gia tăng chi phí của giáo dục bậc cao cũng như tiếp cận chăm sóc sức khỏe lại không được đề cập.

Vào một phiên thảo luận sáng thứ tư, Christine Lagarde, Giám đốc điều hành của quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), đã nhắc đến một từ ít khi được nghe đến trong các cuộc thảo luận về khủng khoảng các hộ gia đình trung lưu: tái phân phối/redistribution của cải

“Có rất nhiều thứ cần phải được thực hiện,” bà nói “Điều này có nghĩa là cần tăng cường sự tái phân phối của cải hơn những gì chúng ta đạt được ở hiện tại”.

Nhưng sau đó cuộc thảo luận được đẩy qua những chủ đề khác. Ray Dalio, người sáng lập quỹ đầu tư   của Mỹ Bridgewater Associates, người kiếm được 1,4 tỉ $ trong các thỏa thuận đền bù vào năm 2015 – đề nghị rằng chìa khóa cho việc tái tạo lại sức sống của tầng lớp trung lưu là “tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc kiếm tiền”. Ông đề cập một cách cụ thể đến khái niệm “tinh thần động vật/animal spirits” tạo ra bởi việc bỏ đi các luật lệ quy định rườm rà.

Trong rất nhiều năm, bất bình đẳng kinh tế được bình chọn là một trong những vấn đề được thảo luận nhiều nhất tại Davos, cả trong những hội nghị chính thức và trong những cuộc thảo luận bên lề, các bữa tiệc riêng tư và tiệc tối tổ chức xuyên suốt thị trấn. Cũng trong rất nhiều năm, rất ít và cũng chẳng có gì thay đổi.

“Mọi người bàn luận về bất bình đẳng, và cách mà nó trở thành một vấn đề nghiêm trọng, là mối đe dọa lớn nhất đến toàn cầu hóa và kinh tế toàn cầu” Ngài Stiglitz chia sẻ “ Bạn phải nhận ra cách mà chúng ta quản lý toàn cầu hóa đã góp phần rất lớn đến sự bất bình đẳng. Những tôi vẫn chưa nghe thấy một cuộc thảo luận sâu nào về những thay đổi trong toàn cầu hóa sẽ khắc phục được sự bất bình đẳng.”

Đó không phải là sự ngẫu nhiên, ông phỏng đoán. Bất cứ một danh sách “vấn đề/giải pháp trao đổi” thành thật nào cũng phải đề cập đến việc chuyển giao của cải và quyền lực từ một nhóm người tinh hoa Davos tới những công nhân bình thường thông qua một quá trình đánh thuế tiến bộ, gia tăng quyền thỏa hiệp của liên đoàn lao động và tăng cường bảo vệ cho người lao động nói chung.

Cũng giống như mọi năm, Davos lại một lần nữa dâng cao khẩu hiệu của WEF: “Cam kết cải thiện tình trạng của thế giới/ Committed to Improving the State of the World”. Nhưng cho dù cải thiện nào được đề nghị tiến hành, ai đó có thể đưa ra giả thiết/giải pháp an toàn rằng giải quyết bất bình đẳng sẽ không gây ra mâu thuẫn lợi ích giữa những người tham dự Davos đang tận hưởng tình trạng thế giới hiện tại với những bữa tiệc canape, rượu Bordeaux lâu năm và các máy bay cá nhân lúc nào cũng sẵn sàng.

Điều này có nghĩa là cuộc nổi dậy của chủ nghĩa dân túy toàn cầu không có vẻ là sẽ hạ nhiệt sớm.