Mệnh lệnh thời đại - Net Zero Challenge 2023

Tại buổi ra mắt Net Zero Challenge 2023, anh Khanh Tran, partner của quỹ Touchstone Partners đã kể lại câu chuyện cá nhân về cậu con trai của mình. Cụ thể vài tháng trước khi thành phố Hồ Chí Minh rơi vào đợt nắng nóng đỉnh điểm gần 39 độ (mặt đường có khi lên đến 45 độ), con trai anh đặt câu hỏi: "thời của bố (khi bằng tuổi con) thời tiết có nóng gắt thế này không?" Khi đề cập đến vấn đề "Biến đổi khí hậu", anh Khanh đã khuyến khích con mình tìm hiểu thêm thông tin từ sách báo, Google và cả ChatGPT. Những gì cậu bé tìm thấy sau vài tháng học hỏi (hiệu ứng nhà kính, trái đất nóng lên, mưa lũ, xâm nhập mặn) rất thú vị, ngay thời điểm Net Zero chuẩn bị ra mắt, cậu bày tỏ quan điểm: "bố có biết tại sao cây xanh lại cháy hay không, đó là bởi nó cũng có linh hồn do đó cần sự chăm sóc và yêu thương từ con người. Khi không nhận được hai điều trên, cây sẽ phẫn nộ và bốc cháy, thậm chí trả thù lại con người (túm lại cần yêu thương cây). Con không nghĩ là một mình bố có thể giải quyết vấn đề này mà cần rất nhiều bên và phải trường kỳ kháng chiến." Thông điệp này khiến anh Khanh rất vui, đặc biệt là tại khoảng khắc Net Zero Challenge ra mắt.

Câu chuyện này gợi nhắc cho mình băn khoăn của một người trẻ khác, cô con gái 15 tuổi của John Doerr, partner (hay đối tác) của quỹ Kleiner Perkins, một nhà đầu tư mạo hiểm thành công bậc nhất trên thế giới với nhiều thương vụ ngoạn mục như rót vốn vào Google và Amazon (ông đang vận hành cùng lúc 32 quỹ con với gần 675 khoản đầu tư). Sau khi cùng gia đình và bạn bè xem bộ phim của vị phó tổng thống (thứ 45) của Hoa Kỳ "Sự thật khó chịu" (Inconvenient Truth), một người phe Cộng Hòa đã nhận xét: "chắc chắn là thế giới đã trở nên ấm lên nhưng chúng tôi không chắc đó có phải là do con người gây ra bởi các bằng chứng khoa học liên quan vẫn chưa thật rõ ràng". Cô con gái 15 tuổi của Doerr, Mary đã nhìn thẳng vào bố mình và phản hồi: "Bố, con cảm thấy sợ hãi và rất tức giận, thế hệ của bố đã tạo ra vấn đề này, bố hãy sửa chữa nó." Cả căn phòng trở nên im lặng. Khi đó, Doerr cũng không biết nói gì hay làm gì. Khoảng khắc đó đã khiến ông và các đối tác quyết định mình phải học hỏi nhiều hơn nữa về địa hạt này. Doerr chia sẻ: "chúng tôi bắt đầu đi khắp nơi trên thế giới, đến Amazon, quan sát nhiên liệu sinh học tại Brazil, đi đến Trung quốc, đến tìm hiểm về nhiệt điện mặt trời (solar thermal) ở sa mạc Mojave (California). Đến rất nhiều phòng thí nghiệm khác nhau. Cuối cùng, ba trong nhiều quỹ của chúng tôi dần dần rót vốn vào các doanh nhân đột phá đang muốn giải quyết vấn đề này." Kleiner đã rót khoảng 1 tỷ đô là và vào 70 công ty qua ba quỹ đó. Giá trị của các khoản đầu tư này hiện tại đã vọt lên 3 tỷ đô la. Một số thương vụ thành công của Kleiner trong địa hạt công nghệ sạch (cleantech) là Beyond Meat và QuantumSpace. Chúng tôi đã học được nhiều điều và cần phải học thêm nữa. Hiện tại, mối quan tâm của giới học thuật và đầu tư đến địa hạt này đang không ngừng tăng, có lẽ là vì Mary (hay thế hệ của cô) vẫn còn cảm thấy sợ hãi và giận dữ với những gì người lớn tạo ra."

Một partner khác quỹ Touchstone, Tu Ngo, cũng nhắc đến các băn khoăn về "biến đổi khí hậu" của học sinh đã từng theo học tại tổ chức giáo dục Yola do mình sáng lập. Tú trở Việt Nam lập nghiệp 14 năm trước (thời điểm mà việc mở trung tâm giáo dục nghe có vẻ điên rồ), sau những bước đầu dò dẫm và tìm kiếm thị trường, hiện nay Yola đã đào tạo khoảng 50 ngàn học sinh (nhiều trong số đó đã đặt chân đến các trường đại học hàng đầu trên thế giới). Câu hỏi của con anh Khanh hay băn khoăn của Mary Doerr về “biến đổi khí hậu” cũng đã chảy đến nhiều học sinh Việt Nam tại Yola, cụ thể Tú đã nhận được câu hỏi từ các bạn: "vấn đề biến đổi khí hậu cần giải quyết thế nào, nếu người lớn không thể giải quyết vấn đề này ngay hiện tại thì khi một đứa trẻ lớn lên (bằng tuổi chúng ta bây giờ 30-40 tuổi chẳng hạn) môi trường họ dự phần sẽ trông như thế nào."

Băn khoăn của các bạn trẻ trên cho thấy một mệnh lệnh thời đại rất rõ rệt "chống biến đổi khí hậu và phát triển bền vững". Chỉ vài ngày trước khi về thăm lại Đà Lạt, mình có ghé một địa điểm mới của Émai Valley nằm ở trục đường Hoàng Hoa Thám - một dự án "lưu trú và nhà hàng" xinh xắn nằm ở phường 10 của thành phố. Ngồi đàm đạo với Kim Doan và quan sát phía bên kia đồi đối diện, dấu tích của vụ sạt lở kinh hoàng không lâu trước đó vẫn còn đó khiến tim mình không ngừng nhói. Thiên nhiên đã thực sự phẫn nộ với tốc độ phát triển nhanh chóng của vùng đất lạnh. Hơn ai hết, mình cảm nhận rõ "biến đổi khí hậu là gì" khi lớn lên trên vùng đất này. Cái thời mà buổi sớm tinh sương, những đứa bé ở Đà Lạt (trong đó có mình) mò mẫm đến trường trong sương sớm đứng cách nhau nửa mét mà không thấy mặt (bởi sương quá dày) hay những làn mưa bay bay nhè nhẹ trong những cánh rừng thông thành cảm hứng của không biết bao thi sĩ hay họa sĩ hay những con đường dốc lên dốc xuống quanh những ngôi nhà gỗ bình dị đã biến mất hoàn toàn. Quan sát sự phát triển của thành phố, quả thật việc cân bằng giữa tăng trưởng và bền vững, giữa phát triển và phát thải, giữa tương lai gần và xa - quả thật là bài toán cân não.

Chính vì vậy, mình rất trân trọng nỗ lực cho ra mắt Net Zero Challenge 2023, đây là một nền tảng giúp tạo ra cái gọi là sự phối hợp tập thể (collective action) ở quy mô lớn điều phối bởi những tổ chức phía sau rất uy tín như Touchstone Partners, Temasek Foundation và HIDS I Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM. Điều này giúp thu hút vốn nước ngoài và tài năng (đang ẩn dật với giải pháp của mình ở đâu đó, có thể là một căn phòng nhỏ bé chật chội nào đó). Dù là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn với biến đổi khí hậu những các khoản đầu tư vào địa hạt này tại Việt Nam vẫn còn rất nhiều hạn chế. Khoản tiền 15 tỷ VND dành cho các dự án sáng tạo sẽ chạy theo ba nhóm (1) Năng lượng tái tạo và trung hòa carbon (2) Hệ thống lương thực & Nông nghiệp bền vững (3) Kinh tế tuần hoàn & Quản lý rác thải. Mình rất mong thông tin này được lan tỏa đến càng nhiều người càng tốt (đặc biệt là các nhân tài ẩn dật và hạn chế tiếp xúc đám đông). Một giải thưởng không lấy cổ phẩn (equity) mà thực sự khuyến khích việc triển khai các ý tưởng hay ho, để các nhóm sáng tạo đi đến giai đoạn có sản phẩm thực để tự mình chủ động gọi vốn bằng thực lực. Thêm nữa, các cấp chính quyền cũng đã cùng đồng hành, cụ thể sự xuất hiện của phó chủ tịch UBND thành phố HCM, bác Võ Văn Hoan tại sự kiện ra mắt Net Zero Challenge 2023 đã khiến mình rất thích thú, bác đã không ngừng kêu gọi các bạn trẻ tham gia hiến kế và giải quyết các vấn đề bức xúc của thành phố (Hồ Chí Minh), hướng đến phát thải bằng 0.