Sadhguru, ChatGPT và nhận thức

Sadhguru, hành giả yogi và là người sáng lập của tổ chức Isha Foundation, nhận định rất thẳng thắn về khả năng AI thay thế con người hoặc khiến chúng ta thất nghiệp: quá trình thu thập thông tin, phân tích và đưa ra kết quả dần không có ý nghĩa gì với con người nữa khi AI xuất hiện. AI sẽ biến mọi thứ quanh ta thành những vật hữu dụng nhỏ bé (little gadge) có khả năng xử lý dữ liệu. Những cỗ máy nhỏ đó có khả năng xử lý thông tin tốt hơn bất cứ ai trên quả đất này. Có vẻ như, các thiết bị Google hiện tại (Google Nest Mini chẳng hạn) đã khôn hơn một số người trong chúng ta rồi. Nhân loại rồi sẽ đạt đến ngưỡng, bất cứ thứ gì mà bạn làm (dựa trên tri thức) đều trông thật ngu ngốc hay vô nghĩa. Sadhguru nhớ lại khoảng khắc chạm mặt máy tính cầm tay (calculator) lần đầu tiên ở tuổi 13 (máy này rất mắc khi đó). Chỉ sau vài thao tác, kết quả tính toán hiện ra. Suy nghĩ đầu tiên xuất hiện trong đầu ông là: làm thế nào mà mình lại lãng phí ngần ấy thời gian trong lớp toán. Cỗ máy thật kỳ diệu, mình sẽ không phải ngồi tính tính toán toán mất công nữa, nó thậm chí cũng xử lý được các tính toán phức tạp hơn như lượng giác (sintheta, costheta). Trong khoảng khắc đó, Sadhguru đã hình dung trong đầu về một cỗ máy lớn hơn, có khả năng xử lý tất cả mọi thứ trong trường học (nghĩa là không ai phải đi học nữa, ước mơ của mấy học sinh lười thành sự thật). Trong vòng vài thập kỷ nữa, nền giáo dục cũng như nghề nghiệp mà chúng ta biết hiện nay sẽ trở nên vô nghĩa. Phần lớn trong chúng ta sẽ bị đào thải nếu chỉ làm được những điều mà máy có thể làm. Do đó, con người phải có khả năng vượt lên "tri thức" của mình (intellect).

Trí thông minh (intelligence) của con người cấu thành bởi nhiều lớp. Tri thức chỉ là một phần rất nhỏ trong đó. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục hiện tại của chúng ta chỉ chú tâm vào việc phát triển tri thức (intellectual development), coi đây là sứ mệnh huy hoàng. Thực sự không phải như vậy. Hệ thống yoga (yogic system, một trong 6 nhánh chính thống chính của Ấn Độ Giáo) nhận định trí thông minh của con người có đến 16 phần và chúng ta phải nỗ lực khám phá các chiều kích khác của sự thông minh. Cụ thể như 4 phần cơ bản nhất: tri thức (buddhi), danh tính (ahankara), kí ức (manas), và trí tuệ thuần khiết (pure intelligence/chitta, thứ không bị vẩn đục bởi kí ức, được trao cho bạn một cách kì bí, có thể bởi thượng đế và đây là nguồn gốc của sự sáng tạo). Sự tồn tại của con người chỉ có ý nghĩa khi hiểu rõ cấu tứ phức tạp trên, đặc biệt khi mọi thứ xung quanh đều trở nên tri thức hơn với AI. Con người tri thức không thể hoạt động hiệu quả nếu không có dữ liệu được tập hợp liên tục theo thời gian (accumulated data). Cho dù chúng ta có cố gắng thu thập, phân tích và thực thi dữ liệu ra sao thì máy sẽ luôn làm tốt hơn. Máy tính rồi sẽ có khả năng xử lý toán học nhiều hơn bất cứ nhà toán học nào. Suy tư của con người, vốn là một quá trình tri thức phức tạp, sẽ dễ dàng bị thay thế bởi máy móc (dễ hơn rất nhiều so với bạn hình dung). Mọi người có thể tranh cãi, toán học khác với văn chương, thi ca hay âm nhạc. Nhưng theo tôi, ngay cả những thứ có vẻ như chảy từ trái tim hay tâm hồn con người ra, đều có thể thực hiện bởi máy móc. Chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra các máy móc có khả năng viết ra các câu chuyện hay viết nhạc hoặc thích nghi hoàn hảo với môi trường xung quanh (intuitive). Với nhận định này, Sadhguru có vẻ như đã tiên đoán chính xác những gì mà ChatGPT làm được hiện nay.

Những gì mà AI có thể làm, đừng chỉ nhìn ở góc độ trực giác (intuition) hay cảm xúc (emotion), mà còn phải quan sát ở góc độ chu trình của sự sống (life process). Chu trình sự sống diễn ra mà không có sự phân tách giữa trí thông minh (intelligence), trực giác (intuition), suy tư (thought), nhịp đập trái tim (beat of the heart), chức năng của thận hay gan hay lá lách hoặc trí não (functions of organs). Tất cả diễn ra nhịp nhàng không thể tách biệt. Chúng ta sẽ không có sự cảm nhận sâu sắc về cuộc sống hay kinh ngạc về cuộc sống nếu không cảm nhận được nhịp điệu này. Gần như không có từ ngữ nào để diễn tả cái này, hay diễn tả cuộc sống là gì. Chả có kết luận nào có thể đưa ra, do đó sự chết (death) cũng không có thể không có gì nghiêm trọng. Đây là tiền đề cho sự giải phóng của con người (liberation). Liệu máy móc có thể chạm đến điều này. Máy móc có thể trở thành bất cứ thứ gì, hay làm bất cứ điều gì mà chúng ta có thể làm (hoặc làm tốt hơn chúng ta), ngoại trừ việc có được nhận thức (consciousness). Nhiều người tự tin xây dựng được "nhận thức" trong máy móc, nhưng với tôi điều này chắc chắn không thể diễn ra. Bởi vì "nhận thức" thuộc về sự sống (life), nhận thức chính là căn cơ của cuộc sống (essence of life). Những thứ không thể dùng lời lẽ diễn đạt, những lực không thể mô tả (force) đang dẫn dắt tất cả mọi thứ trên hoàn vũ này. 100% máy móc không thể chạm đến "nhận thức". Nhận thức trong thế giới quan của Sadhguru (hay Ấn Độ Giáo) có thể rất khác với định nghĩa "nhận thức" thông thường: thấu thị về sự tồn tại bên ngoài và bên trong con người. Cơ thể của con người, như là một phần của sự sống, được cấu thành bởi các thành tố: đất, lửa, nước, không khí và ether (hay askash). Những nguyên liệu tạo ra bùn đất (mud) dưới chân ta nhưng cũng đồng thời tạo ra sự sống. Nhận thức chính là trí tuệ căn bản (fundalmental intelligence) để sắp xếp những thứ trên theo cách nào đó để tạo ra cái cây, con chim, côn trùng, con voi hay con người ... hay sự sống nói chung.

Sadhguru đã nhận ra công nghệ sẽ vận động theo hướng tạo ra các máy móc có khả năng suy tư hàng triệu lần tốt hơn con người. Mọi thứ đều có thể nhân tạo (artificial). Mọi suy tư của con người khi đó có thể không còn giá trị gì. Tất cả những học giả đều mất việc. Con người được bao phủ xung quanh với những thứ tri thức hay trí tuệ (intelligence), nhưng chắc chắn không phải "nhận thức" (consciousness). Khi đó, loài người sẽ trở nên hân hoan hơn và dự phần vào những thứ khác mà máy móc không chạm được. Đó chính là thiền định, không thể thiền định nếu không có nhận thức, và cuối cùng chỉ có các thiền giả còn tồn tại trên vũ trụ.