Tương lai của tiền - Vàng vs bitcoin [Phần 2]

Erik Voorhees, nhà sáng lập và CEO của ShapeShift, một trong những sàn giao dịch tài sản số đã có phần tranh luận khá thú vị với Peter Schiff, CEO của Euro Pacific Capital Inc, một chuyên gia giao dịch các kim loại quý (precious metals) tại Soho Debate (2018) về vai trò của bitcoin trong tương lai - một người là ủng hộ bitcoin tuyệt đối hay muốn tối đa hóa sử dụng bitcoin (bitcoin maximalist) - một người ủng hộ vàng tuyệt đối (gold maximalist). Trong hình thức tranh luận kiểu Oxford, hai diễn giả đã đưa ra các luận điểm rất sắc bén để bảo vệ quan điểm của mình. Bài viết dưới đây mình tổng hợp lại một số quan điểm rất thú vị của Eril và Peter - sẽ khai sáng cách chúng ta tư duy về tiền bạc.

Bài dài nên mình chia làm 3 phần và chia sẻ từ từ. Trong [phần 2] Peter đả phá vào những luận điểm của Erik đồng thời tấn công trực diện một số khiếm khuyết của bitcoin để nâng giá trị của "vàng" lên đồng thời đúc kết "Để đi đến tương lai chúng ta phải bước về quá khứ."

[Phần 2] Quan điểm của Peter về Bitcoin

Đừng nhầm lẫn, về mặt tài chính, bitcoin đã giúp cho những ai nhảy vào địa hạt này từ sớm thành công rực rỡ - có vẻ như nó hứa hẹn đang trên đường thay thế dần dần fiat. Tôi không ở đây để bảo vệ hệ thống tiền tệ dựa trên đồng fiat đang tồn tại hiện nay. Tôi đồng ý với Erik về việc nó sẽ thất bại và những cơn khủng hoảng đang di chuyển đến. Tôi chỉ không tin rằng tương lai của chúng ta là bitcoin hay viễn cảnh bitcoin thành công trong khi dollar hay các đồng fiat khác thất bại. Để hiểu được đồng tiền chúng ta cần phải hiểu nguồn gốc của nó và mục đích nó hướng đến. Trước khi dollar là đồng fiat, nó là một đồng tiền rất chính đáng (legitimate currency). Đồng tiền chính đáng là gì? đó là những đồng tiền được bảo đảm (backed) bởi tiền thật (real money). Trong trường hợp của dollar, đó chính là vàng. Vàng bảo đảm cho dollar. Điều khiến cho dollar có giá trị là vì nó được bảo đảm bởi vàng. Thực sự, không ai muốn cầm tờ giấy dollar, nếu nó không phải là một cách thuận tiện hơn để giao dịch vàng, các ngân hàng tư nhân phát hành tiền tệ được bảo vệ bởi vàng. Các đồng tiền tư nhân (private currency) rõ ràng giúp giao dịch vàng dễ dàng hơn, cụ thể như tại câu lạc bộ thoát y. Rõ ràng, nhét hóa đơn vào người các vũ công thoát y thì dễ dàng hơn vàng - cuối cùng, ai cũng mong muốn kiếm được vàng (chứ không phải giấy) từ công việc của mình. Trước khi có tiền giấy, chúng ta chỉ có tiền xu vàng (gold coins), hình thức tiền xu vàng được cải tiến từ các khối vàng thô (hay vàng khối - bullion), tiền xu vàng tốt hơn vì khi được đúc từ xưởng (mint), bạn sẽ biết chính xác hàm lượng vàng chứa trong đồng xu này. Điều này quan trọng, bởi vàng là một loại hàng hóa (commodity). Nếu bạn đổi hàng hóa (goods) hay dịch vụ (services) lấy vàng - bạn cần biết chính xác lượng vàng mà bạn nhận được - hay khối lượng của vàng (weight of gold). Tôi sẽ nhận về lượng vàng như thế nào dựa trên thứ tôi bán đi.

Trước khi có vàng, chúng ta sử dụng hình thức trao đổi hàng hóa (barter) - dùng sản phẩm này để đổi lấy sản phẩm kia. Việc sáng tạo ra tiền đã khiến cho thương mại trở nên dễ dàng hơn. Rõ ràng vàng không phải là loại tiền tệ duy nhất, cũng không phải đầu tiên, nhưng có lẽ là hình thức tiền tốt nhất của nhân loại. Erik đã tóm tắt xuất sắc các đặc tính (characteristics) của vàng, thứ khiến nó hiệu quả hơn các hình thức khác như trao đổi gia súc, lúa mỳ, dầu mỏ hay các loại hàng hóa khác. Tính hiệu quả của vàng được minh chứng qua số lượng xã hội/quốc gia (societies) sử dụng vàng làm tiền tệ ngày càng tăng lên.

Điều mà bitcoin thực hiện thành công đó là xoay sở để bắt chước các tính chất hay đặc tính mà vàng có. Bitcoin được tạo ra nhằm phản chiếu vàng (resemble). Hãy nhìn vào biểu tượng của bitcoin, nó không thực sự tồn tại nhưng biểu tượng của bitcoin (in trên giấy) luôn mang màu sắc "vàng" (gold) với chữ B nằm ở giữa. Làm thế nào mà Bitcoin được tạo ra? Lý thuyết cho thấy bạn phải đào chúng, nhưng rõ ràng không có bất cứ hình ảnh chân thực nào, quá trình đào không diễn ra thực sự nhưng họ vẫn gọi như vậy, bởi những người tạo ra bitcoin muốn bạn tin rằng mình đang đào vàng số (digital gold). Đó là lý do tại sao tôi coi đây là "vàng của những kẻ ngu" (fool's gold) bởi vì bitcoin đang bắt chước tất cả các đặc tính của vàng ngoại trừ một thứ vô cùng quan trọng - đó chính là bản thân kim loại này - một chất liệu hiếm có đã được xem là một loại hàng hóa (commodity) trong hàng ngàn năm. Lý do khiến con người muốn vàng trở thành tiền là bởi đây là một hàng hóa xa xỉ mà con người thèm khát, nếu không muốn nó bạn có thể bán ngay cho một người khác - ngoài việc chi tiêu (spend) như tiền vàng có thể sử dụng trong thực tế (used) nhờ đặc tính vật lý - cụ thể như việc sử dụng vàng làm đồ trang sức (tính hữu dụng quan trọng nhất) hay nằm trong cấu tạo của mỗi chiếc điện thoại di động mà chúng ta cầm trên tay, trong ngành hàng không hay y tế - có rất nhiều ứng dụng của vàng trong thực tế - nhưng thay vì sử dụng vàng con người chọn kim loại khác ít đắt đỏ hơn - nhưng nếu họ có thể mua vàng, thì nó sẽ được tận dụng ngay - như việc bạn đính vàng trong răng mình hay trên vương miện. Lựa chọn tốt nhất đối với nhiều người có lẽ vẫn là vàng. Do đó, vàng có những giá trị thật. Trong khi đó, bitcoin mặc dụ có thể chia nhỏ ra (divisible), hay dễ dàng mang đi (portable) - và có thể tối ưu hóa cho các giao dịch - nó thực sự không có giá trị gì cả. Bitcoin không có giá trị thực hay nội hàm nào ẩn bên trong đó như một loại hàng hóa. Không có cách nào để liên hệ giá của bitcoin với giá của một thứ gì đó khác. Trong đó chúng ta có cả hàng ngàn năm lịch sử để dõi xem giá của vàng liên đới với dầu, hay cần sa hoặc bất cứ loại hàng hóa khác như thế nào. Bitcoin hầu như không có tham chiếu nào, nó chỉ mới tồn tại có chín năm và hầu như không có giá trị gì ngoài việc trở thành trung gian trao đổi.

Được xem là có tối đa 21 triệu bitcoin - mức độ hiếm có của bitcoin được tự tạo ra (bởi một cá nhân) (self-imposed). Lý do duy nhất khiến bitcoin trở nên hiếm có là bởi người tạo ra nó muốn như vậy. Nhưng thực ra nó không hiếm, bitcoin có thể bị tách nhánh con (forked off) bất cứ khi nào bạn muốn như Bitcoin Cash hay Bitcoin Gold. Do đó hiện tại có đâu đó gần 1500 loại tiền mã hóa khác nhau - chúng đều có thể làm những thứ giống bitcoin. Một trong số đó còn thực hiện tốt hơn, nhanh hơn và rẻ hơn. Không có giới hạn nào cho số lượng tiền mã hóa khác có thể được tạo ra. Chúng ta chỉ có duy nhất một loại vàng, không thể có cái thứ hai. Tất nhiên, có những kim loại khác trên bảng tuần hoàn (các nguyên tố hóa học) nhưng chúng không phải là vàng. Không có những đặc tính như vàng nhưng bạn có thể tạo ra nhiều loại tiền mã hóa khác giống y hệt như bitcoin ngoại trừ tên gọi khác biệt. Chúng có cùng thuộc tính, hoặc có những thuộc tính tốt hơn như rẻ hơn hoặc nhanh hơn - nhưng vấn đề lớn nhất của Bitcoin và nó sẽ không thể được sử dụng như tiền là bởi vì chức năng quan trọng nhất của tiền là nó phải trở thành một nơi lưu trữ giá trị đáng tin cậy chứ không phải chỉ dùng làm trung gian trao đổi (medium of exchange). Bitcoin cũng có thể làm như vậy nhưng kém hiệu quả. Khi giá bitcoin vọt đỉnh kiểu như 20k vào năm 2018, nó giống như kiểu chúng ta phải bỏ ra tới 50 hay 60 đô la để mua một thứ gì đó có giá trị trước đó 1 đô la. Rõ ràng, bạn không thể dùng nó để mua một tách cà phê khi mà phải tốn tới 60 đô la để mua một tách cà phê trước đó giá chỉ 5 đô la. Có thể bạn sẽ cố dùng nó để thực hiện một khoản thanh toán lớn như mua một chiếc xe. Nhưng vấn đề là không có sự chắc chắn nào cho giá trị của nó trong tương lai. Bạn không thể biết được giá trị của bitcoin giao động từ giờ này qua giờ khác, chứ đừng nói đến tính theo ngày hay theo năm. Để một thứ trở thành tiền, nó cần phải có khả năng tạo tham chiếu giá cho các sản phẩm, thương thảo và tạo dựng hợp đồng hay thực hiện hoạt động vay - mượn - bảo hiểm dựa trên đó (borrow and lend). Những thứ trên chưa thể thực hiện được với bitcoin bởi không ai biết giá của bitcoin sẽ biến động ra sao trong tương lai (ngay cả Erik cũng không biết). Nó có thể đáng giá triệu đô hoặc chả đáng một xu. Điều này khiến bitcoin không thể trở thành tiền. Bạn không thể sử dụng loại tiền tệ không có khả năng lưu trữ giá trị đáng tin cậy.

Bạn có thể phản biện, điều này cũng đúng với đồng fiat - rõ ràng, giá trị của đồng fiat mất dần theo thời gian để rồi cuối cùng sụp đổ - nhưng những ai giao dịch bằng đồng dollar hay euro vẫn có niềm tin hoàn toàn vào chúng - dù nhận ra sự mất giá trị từ từ nhưng họ vẫn chấp nhận - lý do có thể là do lịch sử lâu dài của việc sử dụng loại tiền này trong thực tế, sự chấp nhận của xã hội cùng giá cả mà mọi thứ gắn vào - tuy có sự mất giá nhưng quá trình này diễn ra đủ chậm để thị trường có thể thực hiện các giao dịch dựa trên đó. Không có cách nào để thực hiện giao dịch như vậy bằng bitcoin và nếu bạn không thích đồng fiat và muốn sử dụng thứ gì đó khác thì hãy chọn vàng. Như Erik đã chia sẻ, bạn có thể có cả một công ty, ví dụ như GoldMoney (một nền tảng giúp mua vàng, bạc, palladium vật lý - có tài sản khoảng 3 tỷ $ do James Turk sáng lập) bị thâu tóm bởi BitGold. Bạn có thể gửi vàng (deposit) sau đó bạn có thể tiêu dùng hoặc chuyển giao nó với chi phí rẻ tới bất cứ ai - bạn cũng có thể chia nhỏ nó xuống từng gram nhỏ và dùng để chi trả cho tách cà phê với chi phí thấp hơn cả việc mua bằng bitcoin.

Erik cũng đề cập đến rắc rối của việc phải đặt niềm tin vào bên thứ ba trong giao dịch. Rõ ràng con người đã tin tưởng giao vàng cho các bên thứ ba từ lúc vàng trở thành một loại tiền - và chẳng có vấn đề gì xảy ra. Trong thế kỷ 19 tại Mỹ, mọi người đều tin tưởng bên thứ ba. Brinks là bên thứ ba nắm giữ vàng của bạn (một công ty Hoa Kỳ nổi tiếng với các xe tải vũ trang chống đạn nhằm chuyên chở tiền và hàng hóa có giá trị) như một loại "tiền vàng" (gold money), và họ không hề đánh mất một ounce vàng nào trong quá trình lưu trữ kéo dài trăm năm (thành lập từ năm 1859). Liệu chính phủ nào có thể nhảy vào và sung công tiền của người gửi - họ chưa từng làm điều này. Về mặt lý thuyết, bất cứ chính quyền nào cũng có thể tịch biên bất cứ thứ gì. Lượng vàng trữ ở khắp nơi trên thế giới - do các chính quyền như Thụy Sĩ, HongKong, Dubai, Úc quản lý - có thể bị tịch thu từ các hầm chứa (depository). Ý tưởng chính quyền không thể cấm bitcoin ngay cả khi họ không muốn nó lưu hành thật ngớ ngẩn - bạn có nghĩ đến việc chính quyền có thể hình sự hóa việc sử dụng bitcoin. Bạn có nghĩ đến việc họ sẽ buộc các ngân hàng phải ra quy định rằng bạn không thể kinh doanh với ai sử dụng bitcoin hoặc bạn không thể đổi bitcoin lấy tiền fiat. Họ có thể cho bạn vào tù với khung hình phạt từ 10 đến 20 năm nếu phát hiện bạn sử dụng bitcoin. Quá dễ để chính phủ hình sự hóa nó nếu muốn. Tôi cho rằng, các chính phủ đã có cơ hội hình sự hóa nó nhiều hơn tập trung nắm giữ vàng.

Tôi cho rằng, cuối cùng, giống như quan điểm của Erik, hệ thống tiền tệ fiat mà chúng ta đang có sẽ sụp đổ - nhưng thay thế đồng fiat bằng fiat số không phải là một sự cải tiến. Bitcoin vốn dĩ vẫn là đồng fiat, vậy điều gì khiến bitcoin có giá trị. Thứ duy nhất khiến bitcoin có giá trị chính là sự tự tin. Niềm tin rằng ai đó sẽ chấp nhận nó trong tương lai. Giá trị của dollar, euro hay đồng yen (của Nhật) cũng đến từ điều này. Đồng dollar giúp chúng ta có đồng tiền pháp định (legal tender), một hệ thống ngân hàng, một xã hội xây dựng xung quanh đó. Chính quyền Mỹ yêu cầu mỗi công dân phải đóng thuế hàng năm và phải chi trả bằng dollar - do đó nếu không muốn đi tù, bạn phải có dollar để trả thuế. Không ai buộc phải nắm bitcoin để phục vụ điều gì tối quan trọng. Hiện tại, mọi người đổ xô vào bitcoin chỉ vì muốn giàu lên. Tại sao họ tin là sẽ giàu lên? có lẽ giá bitcoin sẽ tăng lên nhanh chóng - bởi họ tin một ngày nào đó, bitcoin sẽ trở thành tiền - dù chưa thành tiền bây giờ hay được sử dụng như tiền - bitcoin trở thành một loại tài sản đánh cược (speculative asset). Các phỏng đoán về bitcoin sẽ thay đổi trong tương lai, cụ thể như việc nó sẽ trở thành tiền, nhưng đây chỉ là một lời hứa mà bitcoin cũng như các loại tiền mã hóa khác khó có thể biến thành hiện thực.

Cuối cùng, muốn đi đến tương lai, bạn cũng phải bước về quá khứ - quá khứ ở đây chính là vàng. Nếu như vàng bị số hóa hay nếu như chúng ta có một loại tiền mã hóa được bảo vệ bởi vàng (gold-backed crypto currency) - một loại tiền số được bảo vệ bởi tiền thật - giống như những tờ tiền đầu tiên phát hành bởi ngân hàng (banknotes) vốn được bảo vệ bởi tiền thật (real money) thì nó mới có thể thành công. Đó là loại tiền mã hóa duy nhất có thể thành công. Nhưng tất cả các thể loại tiền mã hóa hiện nay (đâu đó hơn 1500 loại) đều không được bảo vệ bởi cái gì (nothing) - chả khác gì đồng tiền quốc gia (fiat như dollar) mà nhóm này muốn thay thế.

[Phần 3] Vàng đấu với Bitcoin

PS: Phraoh Ai Cập là những người đầu tiên khám phá ra vàng